Rich Dad Poor Dad - Robert T. Kiyosaki

Bókin kom út 8. apríl 1997. Fyrir 28 árum. Hún hefur selst í yfir 40 milljónum eintaka og er af mörgum talin vinsælasta sjálfshjálparbókin um fjármál einstaklinga allra tíma. Bókin sem ég las var sérstök 20 ára afmælisútgáfa sem kom út árið 2017. Ég sá umfjöllun um bókina á youtube sem kveikti áhuga minn. En þetta var mjög erfið lesning og ég á erfitt með að skrifa um bókina. Ég las hana í upphafi ársins 2025 þar sem Bandaríkin eru að sökkva undan eigin kerfi og trúður hefur verið settur yfir ríkisstjórnina til að viðhafa “björgunaraðgerðir”. Þannig lít ég á þetta en þetta eru hræðilegir hlutir sem eru að gerast og líklega munu þeir hafa áhrif á líf okkar hér úti í ballarhafi. 

Sagan í bókinni hófst rétt eftir miðja síðustu öld þegar Bandaríkin í krafti auðs og hernaðar setti fjármálakerfið á þann kjöl sem nú er að molna undan. Frjáls viðskipti og hvötin til að græða áttu að bjarga heiminum og gera lífið betra fyrir alla. Eða allavega koma framleiðslu á vörum á fullt og fylla líf fólks af dóti. Meira dót betra líf var jafnan sem átti að virka. Það var á þessum tíma mikil vöntun á dóti þar sem stór hluti heimsins var í rúst eftir stríðið. Hagvöxtur og friður myndu skapa velsæld fyrir alla. Við þekkjum þessar hugmyndir eins og lófan á okkur og höfum ekki lært að draga forsendur þeirra í efa. 

 Kiyosaki lýsir í bókinni uppvexti sínum hjá pabba sínum sem var háskólakennari og lifði lífinu ekki í kring um peninga og sagðist ekki hafa áhuga á þeim. Aumingja Róbert litli vissi ekki betur en það væri eðlilegt að borga skatta og kaupa sér húsnæði eins og launþeginn pabbi hans hafði gert en vatnaskil verða í lífi Róberts þegar “vinir” hans í skólanum vilja ekki bjóða honum með í sumarbústaðaferð vegna þess að pabbi hans sé ekki ríkur. Já, ég er ekki að búa þetta til, það er þetta sem kemur af stað vinsælustu fjármálaráðgjöf BNA fyrr og síðar. Róbert verður eðlilega sár að fá ekki að fara með í ferðina en í stað þess að finna sér betri vini einsetur hann sér það að verða ríkur. Hann kynnist pabba vinar síns sem er ríkur og biður hann um að kenna sér. Sá babbi stundar einhverskonar óskýrt brask og tekur að sér að kenna stráksa með því að byrja á því að þræla honum út og greiða greiða honum eina krónu að launum. Ríki pabbinn setur svo hverja lexíuna fram af annarri fyrir lesandann að apa upp eftir til þess að öðlast ríkidæmi. 

Fátæki pabbinn hefur fylgt viðteknum hugmyndum um velgengni; sótt sér menntun, tekið við góðu starfi til að vinna fyrir sér og keypt hús fyrir fjölskylduna. Hann veður ekki í peningum og getur ekki gefið til gógerðarmála en gefur af sér til samfélagsins í starfi sínu. Ríka pabbanum er stillt upp á móti viðteknum venjum, hann öðlast skilning á því hvernig fjármálakerfið raunverulega virkar og nýtir sér fjármálalæsi sitt til þess að komast yfir peninga. Hann braskar og lætur peningana vinna fyrir sig. Þeir ríku vinna ekki fyrir peningum.

Höfundur telur að skortur á fjármálalæsi geri það að verkum að fólk eltist við Ameríska drauminn og komi sér í skuldir í marthröðinni og sjái svo ekkert nema “verða rík stradegíuna” til að koma sér út úr draumnum. Er þetta ekki eiltingaleikur við eigið skott? 

Allt talið um menntun snýst auðvitað um að Kiyosaki græðir sína peninga með því að “kenna” fólki að græða þá. Hans saga um velgengni og gjaldþrot er auðvitað áhugaverð í samhengi við predikanir hans en ég ætla ekki að fara út í þá sálma hér. 

Áhugaverð málsgrein í bókinni fjallar um hvernig ríkustu karlar Bandaríkjanna árið 1923, þeir sem áttu stál og gasiðnaðinn enduðu líf sitt gjaldþrota, fangelsaðir, geðveikir eða með sjálfsmorði. Höfundur telur kreppuna miklu árið 1929 eiga þar einhvern hlut að máli og dregur þær ályktanir að peningafólk verði að vera sveigjanlegt og enn betur menntað í gróðafræðunum í dag til að lifa af í enn fjandsamlegra fjármálakerfi nútímans. Enn og aftur vakna ekki vangaveltur hjá höfundi um hvort peningar séu í alvöru svo eftirsóknarverðir eða hvort afnema ætti þetta kolklikkaða fjármálakerfi sem er svo mannfjandsamlegt. 

Þegar ég sagði að lesningin hefði verið erfið þá meina ég að ég upplifði líkamleg viðbjóðseinkenni. Ég hugsa það eigi sér a.m.k tvíþættar skýringar. Í fyrsta lagi kann ég vægast sagt illa við lífssýnina sem byggt er á í bókinni. Heimurinn er hættulegur og óréttlátur staður þar sem þeir sem potast áfram af sviksemi og græðgi eru sigurvegarar. Þetta er bara ekki heimur sem mig langar að búa í. Í öðru lagi veit ég að margt af því sem er sett fram í bókinni er satt og segir rétt frá hvernig heiminum er stjórnað af viðbjóðsslegu fólki. Hér eru allskonar staðhæfingar úr bókinni:

Fólk stjórnast af tveimur tilfinningum: hræðslu (fear) og græðgi. Tilfinningum þarf að stjórna og hafa hugrekki tl að sniðganga þær. Þegar tilfinningar vaxa koðnar greindin (intelligence) niður. 

The golden rule; he who has the gold makes the rules

Peningar eru ekki raunverulegir 

Þeir ríku vinna ekki fyrir peningum.

You have to love the game - sem þýðir að líða vel að taka áhættu og gambla…

It’s not gambling if you know what you´re doing

Often in the real world, it’s not the smart who get ahead, but the bold.

“Give and you shall receive.” Instead, he believed in: “Receive and then you give.”

So what is the cure for laziness? The answer is - a little greed

My rich dad did not see Robin Hood as a hero. He called Robin Hood a crook.

When I interview any paid professional, I first find out how much property or stocks they personally own and what percentage they pay in taxes.

Choose heroes: the power of myth… when I’m negotiating a deal I am subconsciously acting with the bravado and confidence of Trump

It’s all about “insider trading”

Erfiðasta lesningin í bókinni snýr að því hvernig hinir ríku svíkja undan skatti og stjórna efnahagskerfinu þannig að þeir einir græði á því. Bókin kom út fyrir sléttum 28 árum og hugsanlega hafa lýsingarnar á skattsvikum og græðgi ríkra karla verið nýnæmi á þeim tíma en því miður eru þetta engin nýmæli árið 2025. það sem að gerir mig gersamlega brjálaða er að það virðist engin hafa hugrekki til þess að rífa þetta helvítis fjármálakerfi niður í eitt skipti fyrir öll. Og það er vegna þess að þeir ríku stjórna og græðgin er stjórnlaus. Græðgin er að taka yfir allt mannlegt líf og rífa veröldina niður. 

Árið 2013 kom út bókin Capital in the Twenty-First Century eftir franska hagfræðinginn Thomas Piketty. Þar rekur hann sögu efnahagskerfa Evrópu með peninga í forgrunni. Hann fjallar um skattkerfi og peningasöfnun, um samanþjöppun auðs á fárra hendur. Hann segir það sama á fræðilegan hátt og það sem Kiyosaki segir sem dæmisögu um ríka fólkið í Bandaríkjunum. Kerfið er rotið. Friður og hagvöxtur í Bandaríkjunum er nú að leiða til fasisma beint fyrir framan augun á okkur. Við erum að sjá niðurstöðuna eftir þessa formúlu leiða til hryllings fyrir fólkið sem lærði á kerfið og reyndi eins og því var uppálagt að breyta öllu í peninga. Græða öllu framar. Græða á daginn og grilla á kvöldin. Þetta er komið gott.  Ég er hrædd og reið. Mig hryllir við tilhugsunina um að skilja strákana mína eftir í þessum heimi. 

Nú er kominn tími til að hugsa þetta upp á nýtt. Það mun líklega ekki gerast í Bandaríkjunum þar sem fólk mun þurfa að berjast við að halda lífi í sér og sínum meðan það drukknar í heimsku og fasisma. Það þarf að gerast þar sem ekki er búið að ganga frá ógróðavæddum fjölmiðlum. Við þurfum að hugsa út fyrir kassann og taka athyglina úr sambandi við Meta. Við höfum ekki mikinn tíma. Ef okkur mistekst þetta þá verður líklega það eina í stöðunni fyrir mannlegt líf á jörðinni að kokka upp byltingu gegn ógeðinu og senda eina prósentið í gapastokkinn. Það verður þá ekki í fyrsta skipti sem það þarf að skera niður grægisvæðinguna. Getum við plís hugsað heiminn upp á nýtt áður en það gerist? 

    Ég held að fyrsta mál á dagskrá sé að breiða út ímyndir um gagnlegri mannlega eiginleika. Ímyndir fólks um gott líf er mikilvægur hlekkur í því að knýja fram breytingar. Hugmyndirnar í bókinni eru alls ekki nýjar af nálinni. Albert Einstein sagði heiminn stjórnast af þremur mannelgum eiginleikum; heimsku, ótta (fear) og græðgi. Breski hagfræðingurinni John Maynard Keynes skrifaði um hættulegar mannlegar tilhneigingar í bók sinni A General Theory of Emplyment, Interest and Money (1935) að hægt væri að beina þeim í tiltölulega meinlausan farveg með því að veita tækifæri til auðsöfnunar sem, ef ekki veitti útrás með þessum hætti, myndi leiða til grimmdar, yfirgangssamrar sóknar í persónuleg völd og annars forms af sjálfsupphafningu. Það væri betra að harðstjóri drottni yfir sínum eigin bankareikningi en yfir samborgurum sínum.  

Er ekki full ástæða til þess að enduskoða þær hugmyndir okkar sem dýrka ríkidæmið? Og þá á ég ekki við að finna fyrirmyndir í munkum og afburðafólki á sviði meinlætalifnaðar. Hvar eru allar bækurnar sem kenna okkur hvað er nóg? Hvað þarftu að eiga margar flíkur til þess að klæða þig fallega án þess að þurfa að taka heilt herbergi undir föt? Hvað gerirðu við tímann sem skapast þegar þú þarft ekki að vinna fyrir peningum vegna þess þú þarft þá ekki? Hvernig samfélag byggir ekki á heimsku, ótta og græðgi? 

Hugmyndin um peninga virðist vera einhverskonar krabbamein sem leggur undir sig heilu mannsævirnar. Það hryggir mig ósegjanlega að framtíðarsýn ungra stráka í dag einskorðast við það að öðlast ríkidæmi. Strákar sem hafa allt til brunns að bera en hafa orðið fyrir því að alast upp á tímum þar sem internetið átti innreið í samfélagið án þess að vitað væri hvaða áhrif það hefði á fólk. Það er eins og við búum algerlega undir áhrifum markaðsaflanna sem segja okkur að peningar og frægð sé það eina sem hefur eitthvað virði í lífinu. Þessir strákar geta auðvitað ekki allir orðið ríkir og frægir og flestir upplifa sig því misheppnaða. Þeir þurfa sérstaklega á nýjum hugmyndum að halda. 

Róbert litli fann fyrirmynd í ríka pabbanum sem átti að hjálpa honum að ná fótfestu í samfélagi græðginnar. Hvar er fyrirmyndin sem 15 ára Róbert á Íslandi þarf til að fóta sig í því samfélagi sem við viljum sjá? Það er allt hægt, búum til nýjar hugmyndir!