Páskatónlist? Erik Satie - Vexations

Páskar eru afslappaðri stórhátíð en jólin. Er það ekki? Það er minna tilstand og allt kapp lagt á að borða og páskaeggin þarf ekki að baka heldur eru þau keypt úti í búð. Ég tengi páska samt eðlilega miðað við uppeldi mitt við þjáningu. Þjáningu krists bar mamma miklu virðingu fyrir þegar ég var að alast upp og á föstudaginn langa mátti ekki spila og ekki kveikja á kerti. Í uppreisn skilaði ég þessu ekki til sona minna. En þetta situr eftir í mér og þó ég kveiki á kerti þá man ég þjáninguna á þessum degi. Ég hef síðustu ár hlustað á Jesus Christ Superstar (Andrew Loyd Weber) í kring um páskana en hef fekki undið löngun til þess um þessa páska. Ég hef ekki hlustað á Mattheusarpassíuna heldur. En ég datt niður á verk þegar ég var að leita heimilda um frönsku listakonuna Suzanne Valadon. Hér er málverk eftir Valadon af Satie.

Þau Erikc Satie áttu í ástarsambandi í sex mánuði í Montmatrehverfinu í París í kring um árið 1893. Sambandinu var lokið þegar Satie skrifaði verkið Vexations. Áður hafði hann tileinkað Valadon verkið Bonjour Biqui, Bonjour sem hann gaf henni einmitt á páskadag. Vexations byggir á liðurlagi þess örlags. En Vexations er ekkert örlag. Er það ekki vegna þess að tónsmíðin sé svo stór í sniðum en Satie skrifaði þau fyrirmæli að verkið ætti endurtaka 840 sinnum. 

Það er ekki nákvæmlega vitað hvað Satie gekk til en vitað er að hann tók sambandslitunum við Valadon mjög illa. Þetta er eina ástarsambandið sem hann myndaði nokkurn tíma á ævinni. Hann bað hennar daginn eftir að hann hitti hana og gaf henni hálsmen út pyslum og poka fullan af “yndislegum ilmi heimsins”. Verkið var ekki gefið út að honum lifandi og virðist það næstum vera sem svo að hann hafi skrifað það til þess að losa sig við sína eigin þjáningu en vexations þýðir pirringur á íslensku. 

Það var talið af sunum að ómögulegt væri að flytja verkið en John Cage sagði það aftur á móti ekki bara mögulegt heldur mikilvægt og gerði það í New York árið 1963 ásamt 9 örðum píanistum. Skiptust þau á að leika í tuttugu mínútur hvert og tók flutningurinn 18 klukkustundir og 40 mínútur. New York Times sendi teymi á viðburðinn og starfsfólk var einnig sent frá Heimsmetabók Guinnes til að mæla lengsta píanóverk sögunnar. Hér er skemmtilegt myndband um upplifun John Cale af flutningnum.

Verkinu er líst í New Yorker sem óhugnanlegu jafnvel fyrir endurtekningar. Mildu en ógnvekjandi, stórkostlegu en skökku (skewed). Mér þykir áhugavert að áheyrendur sögðust ekki geta sungið stefið þrátt fyrir að hafa hlustað á það 840 sinnum. Ég á við mjög mikil vandamál með eyrnaorma að stríða og gat sungið stefið. En það varð ekki að eyranormi. Að sama skapi er víst erfitt að læra verkið utanbókar. 

Verkið hefur verið flutt mörgum sinnum síðan það var frumflutt árið 1963. Jafnvel af einum og sama píanistanum. Og það þykir mikil þolraun að bæði spila og hlusta á verkið. Og ég þarf að viðurkenna að ég lauk ekki við hlustunina. Ekki bara vegna þess að ég gaf mér ekki tíma í það heldur vegna þess að ég var búin að fá nóg. Árið 1970 gafst ástralski píanistinn Peter Evans upp eftir 595 endurtekningar því hann var undirlagður af slæmum hugsunum og sá annarlgar furðuverur rísa upp af nótnablöðunum. Ég náði ekki að hlusta á 200 skipti. Það var ekki beinlínis þjáning sem ég fann við hlustunina heldur frekar tilfinningin að vera föst í einhverju óþægilegu sem sullast fram og til baka í vitundinni. Ég vil frekar hugsa um upprisuna en drukkna í pirringi.