Hagfræði
Ég er að reyna að átta mig á því hvað er í raun svona merkilegt við hagfræði. Reikinlíkön sem byggjast á sálfræði um hluti sem aldrei er hægt að prófa. Jájá ok kannski aðeins ýkt ég veit en samt, það er eitthvað við hana sem ég get bara ekki gengið inn á.
En hagfræðingar eru í tísku og ég stal þessu af bloggsíðu.(komment) Gunnar Tómasson er einn af þeim fjölmörgu sem hafa komið til Egils, en mér finnst hann hafa margt áhugavert að segja
Hugmyndaheimur nýfrjálshyggju
Skipbrot þjóðarbúsins í byrjun október hafði lengi verið fyrirsjáanlegt. Það endurspeglaði annars vegar kollsteypu viðskiptalíkans íslenzku viðskiptabankanna í kjölfar einkavæðingar og hins vegar gjaldþrot samtíma hagstjórnarstefnu íslenzkra stjórnvalda. Í hvorugu tilfellinu var um séríslenzka viðskipta- og hagstjórnarhætti að ræða heldur var farið eftir forskrift þess hugmyndakerfis sem Alan Greenspan, fyrrverandi seðlabankastjóri Bandaríkjanna, vísaði til í vitnisburði fyrir bandarískri þingnefnd 23. október sl. m.a. með þessum orðum: „Þau okkar, að sjálfum mér meðtöldum, sem höfum talið eiginhagsmuni lánastofnana felast í að vernda hlutafé eigendanna erum í algjöru sjokki….” Um þá forsendu ríkjandi hagfræðihugsunar (e. mainstream economics) að sjálfvirk leiðréttingaröfl tryggðu jafnvægi á fjármagnsmarkaði sagði Greenspan: „Gjörvallur hugmyndaheimurinn hrundi sumarið 2007.”
„Ég gerði þau mistök að ganga út frá því sem vísu að eiginhagsmunir stofnana, sérstaklega banka og annarra, væru þess eðlis að þær væru bezt í stakk búnar að vernda hluthafa sína og hlutafé þeirra í fyrirtækjunum,” hélt Greenspan áfram. „Ég hef fundið veilu – ég veit ekki hversu mikilvæg eða varanleg hún er, en ég er mjög miður mín yfir henni.” Formaður þingnefndarinnar vildi fá nánari útskýringu á málinu: „Með öðrum orðum, þú uppgötvaðir að heimsmynd þín, hugmyndafræði þín, var röng, að hún virkaði ekki?” Greenspan svaraði: „Algerlega, nákvæmlega. Það er nákvæmlega ástæða þess að ég sjokkeraðist, vegna þess að ég hef síðustu 40 árin eða meira talið mig hafa mjög traustverðugar vísbendingar um að hún virkaði framúrskarandi vel.”
Hugmyndafræði Greenspans er í daglegu tali nefnd The Washington Consensus því hún hefur um árabil mótað afstöðu helztu stofnana á sviði peninga- og efnahagsmála í Washington D.C. að Alþjóðagjaldeyrissjóðnum (IMF) meðtöldum. Í kjölfar einkavæðingar bankakerfisins hafa Seðlabanki Íslands, Fjármálaráðuneytið og Fjármálaeftirlitið gert hugmyndafræði Greenspans að sinni. Enda var það skoðun John Maynard Keynes, fremsta hagfræðings síðustu aldar, að „ …hugmyndir hagfræðinga og stjórnmálafræðinga, bæði þegar þær eru réttar og þegar þær eru rangar, hafa meiri áhrif en flestir gera sér grein fyrir. Reyndar er fátt annað sem stjórnar heiminum. Praktískir menn … eru venjulega þrælar einhvers úrelts hagfræðings.”
Keynes lét svo ummælt í lokamálsgrein höfuðrits síns, General Theory (1936), en hafði áður í formála Tract on Monetary Reform (1924, verk tileinkað stjórn Englandsbanka „án leyfis”) lýst sig ósammála því að bankamenn gætu ekki skilið bankastarfsemi. Vandinn væri sá – og er enn, eins og ráða má af sjokki Greenspans – að leiðandi hagfræðingar hefðu ekki haft neitt skynsamlegt um málið að segja. Svo vill til að undirritaður hef ítrekað í ræðu og riti allt frá 1976 bent á veiluna sem kom flatt upp á Greenspan 32 árum síðar. Á þeim tíma vann ég að hagfræðirannsóknum vegna doktorsritgerðar við Harvard háskóla og starfaði jafnframt sem hagfræðingur hjá IMF. Upphafleg ábending mín féll vægast sagt í grýttan jarðveg. Forseti hagfræðideildar Harvard og leiðbeinandi minn kaus að draga sig í hlé og kollegum mínum hjá IMF var ekki skemmt, sbr. umsögn eins yfirmanns: „Mr Tómasson thinks he is right and the world is wrong.” (Tómasson heldur að hann hafi rétt fyrir sér og að heimurinn hafi rangt fyrir sér).
Fjórum vikum áður en Greenspan kom fyrir nefndina birti Fréttablaðið stutta grein mína um umrædda veilu (Hagfræðikreppa, 25. sept.). Þar sem í henni felst lykillinn að skilgreiningu aðsteðjandi vanda í peninga- og efnahagsmálum heims jafnt sem undirrót skipbrots íslenzka þjóðarbúsins, þá skal kjarni málsins endurtekinn hér:
Rót vandans liggur í sakleysislegri tilgátu sem Paul Samuelson setti fram í doktorsritgerð við Harvard 1942 gagngert í þeim tilgangi að ryðja braut notkun algebru og örsmæðareiknings (e. calculus) við athugun á fræðilegum haglíkönum, og hljóðar svo: Markaðskerfi er „kerfi í ‘varanlegu’ hreyfanlegu jafnvægi” (e. „a system in ‘stable’ equilibrium or motion”). Í þessu felst sú hugmynd að sérhvert frávik frá jafnvægisskilyrðum markaðshagkerfa leiðréttist af sjálfkrafa viðbrögðum þeirra drifkrafta sem knýja hagkerfið á braut hreyfanlegs jafnvægis líkt og þyngdaraflið stýrir brautum allra efnisagna alheims í aflfræði Newtons.
Tilgáta í þessa veru er ekki verri en margt annað sem akademískir fræðimenn láta sér detta í hug og var engum til meins svo lengi sem henni var haldið innan dyra í akademíu. Og hefði væntanlega vakið menn til umhugsunar strax 1942 ef einhverjum hefði dottið í hug að hún yrði tekin alvarlega af stjórnvöldum á sviði peningamála heims upp úr 1970. Því í tilgátunni felst að peningalegt jafnvægi í hagkerfum einstakra þjóða og heimsins alls verður bezt tryggt með því að stjórnvöld og seðlabankar heims standi ekki í vegi fyrir því jafnvægi, sem tilgátan segir felast í markaðsöflum, heldur víki til hliðar. Í dag eru peningakerfi einstakra þjóða og heimsins alls í uppnámi – tilgátan reyndist ekki eiga við rök að styðjast.
Það er ólíku til að jafna þar sem eru náttúrulögmál og reglugerðir stjórnvalda í samræmi við beztu þekkingu á hverjum tíma. Fjármálaráðherra taldi íhlutun stjórnvalda í ákvarðanatöku íslenzkra banka vera út úr korti því þar væru fagmenn við stjórn. Þótt þeir hafi aldrei heyrt um tilgátu Samuelsons endurspeglast hún samt í heimsmynd íslenzkra ráðamanna.
En hagfræðingar eru í tísku og ég stal þessu af bloggsíðu.(komment) Gunnar Tómasson er einn af þeim fjölmörgu sem hafa komið til Egils, en mér finnst hann hafa margt áhugavert að segja
Hugmyndaheimur nýfrjálshyggju
Skipbrot þjóðarbúsins í byrjun október hafði lengi verið fyrirsjáanlegt. Það endurspeglaði annars vegar kollsteypu viðskiptalíkans íslenzku viðskiptabankanna í kjölfar einkavæðingar og hins vegar gjaldþrot samtíma hagstjórnarstefnu íslenzkra stjórnvalda. Í hvorugu tilfellinu var um séríslenzka viðskipta- og hagstjórnarhætti að ræða heldur var farið eftir forskrift þess hugmyndakerfis sem Alan Greenspan, fyrrverandi seðlabankastjóri Bandaríkjanna, vísaði til í vitnisburði fyrir bandarískri þingnefnd 23. október sl. m.a. með þessum orðum: „Þau okkar, að sjálfum mér meðtöldum, sem höfum talið eiginhagsmuni lánastofnana felast í að vernda hlutafé eigendanna erum í algjöru sjokki….” Um þá forsendu ríkjandi hagfræðihugsunar (e. mainstream economics) að sjálfvirk leiðréttingaröfl tryggðu jafnvægi á fjármagnsmarkaði sagði Greenspan: „Gjörvallur hugmyndaheimurinn hrundi sumarið 2007.”
„Ég gerði þau mistök að ganga út frá því sem vísu að eiginhagsmunir stofnana, sérstaklega banka og annarra, væru þess eðlis að þær væru bezt í stakk búnar að vernda hluthafa sína og hlutafé þeirra í fyrirtækjunum,” hélt Greenspan áfram. „Ég hef fundið veilu – ég veit ekki hversu mikilvæg eða varanleg hún er, en ég er mjög miður mín yfir henni.” Formaður þingnefndarinnar vildi fá nánari útskýringu á málinu: „Með öðrum orðum, þú uppgötvaðir að heimsmynd þín, hugmyndafræði þín, var röng, að hún virkaði ekki?” Greenspan svaraði: „Algerlega, nákvæmlega. Það er nákvæmlega ástæða þess að ég sjokkeraðist, vegna þess að ég hef síðustu 40 árin eða meira talið mig hafa mjög traustverðugar vísbendingar um að hún virkaði framúrskarandi vel.”
Hugmyndafræði Greenspans er í daglegu tali nefnd The Washington Consensus því hún hefur um árabil mótað afstöðu helztu stofnana á sviði peninga- og efnahagsmála í Washington D.C. að Alþjóðagjaldeyrissjóðnum (IMF) meðtöldum. Í kjölfar einkavæðingar bankakerfisins hafa Seðlabanki Íslands, Fjármálaráðuneytið og Fjármálaeftirlitið gert hugmyndafræði Greenspans að sinni. Enda var það skoðun John Maynard Keynes, fremsta hagfræðings síðustu aldar, að „ …hugmyndir hagfræðinga og stjórnmálafræðinga, bæði þegar þær eru réttar og þegar þær eru rangar, hafa meiri áhrif en flestir gera sér grein fyrir. Reyndar er fátt annað sem stjórnar heiminum. Praktískir menn … eru venjulega þrælar einhvers úrelts hagfræðings.”
Keynes lét svo ummælt í lokamálsgrein höfuðrits síns, General Theory (1936), en hafði áður í formála Tract on Monetary Reform (1924, verk tileinkað stjórn Englandsbanka „án leyfis”) lýst sig ósammála því að bankamenn gætu ekki skilið bankastarfsemi. Vandinn væri sá – og er enn, eins og ráða má af sjokki Greenspans – að leiðandi hagfræðingar hefðu ekki haft neitt skynsamlegt um málið að segja. Svo vill til að undirritaður hef ítrekað í ræðu og riti allt frá 1976 bent á veiluna sem kom flatt upp á Greenspan 32 árum síðar. Á þeim tíma vann ég að hagfræðirannsóknum vegna doktorsritgerðar við Harvard háskóla og starfaði jafnframt sem hagfræðingur hjá IMF. Upphafleg ábending mín féll vægast sagt í grýttan jarðveg. Forseti hagfræðideildar Harvard og leiðbeinandi minn kaus að draga sig í hlé og kollegum mínum hjá IMF var ekki skemmt, sbr. umsögn eins yfirmanns: „Mr Tómasson thinks he is right and the world is wrong.” (Tómasson heldur að hann hafi rétt fyrir sér og að heimurinn hafi rangt fyrir sér).
Fjórum vikum áður en Greenspan kom fyrir nefndina birti Fréttablaðið stutta grein mína um umrædda veilu (Hagfræðikreppa, 25. sept.). Þar sem í henni felst lykillinn að skilgreiningu aðsteðjandi vanda í peninga- og efnahagsmálum heims jafnt sem undirrót skipbrots íslenzka þjóðarbúsins, þá skal kjarni málsins endurtekinn hér:
Rót vandans liggur í sakleysislegri tilgátu sem Paul Samuelson setti fram í doktorsritgerð við Harvard 1942 gagngert í þeim tilgangi að ryðja braut notkun algebru og örsmæðareiknings (e. calculus) við athugun á fræðilegum haglíkönum, og hljóðar svo: Markaðskerfi er „kerfi í ‘varanlegu’ hreyfanlegu jafnvægi” (e. „a system in ‘stable’ equilibrium or motion”). Í þessu felst sú hugmynd að sérhvert frávik frá jafnvægisskilyrðum markaðshagkerfa leiðréttist af sjálfkrafa viðbrögðum þeirra drifkrafta sem knýja hagkerfið á braut hreyfanlegs jafnvægis líkt og þyngdaraflið stýrir brautum allra efnisagna alheims í aflfræði Newtons.
Tilgáta í þessa veru er ekki verri en margt annað sem akademískir fræðimenn láta sér detta í hug og var engum til meins svo lengi sem henni var haldið innan dyra í akademíu. Og hefði væntanlega vakið menn til umhugsunar strax 1942 ef einhverjum hefði dottið í hug að hún yrði tekin alvarlega af stjórnvöldum á sviði peningamála heims upp úr 1970. Því í tilgátunni felst að peningalegt jafnvægi í hagkerfum einstakra þjóða og heimsins alls verður bezt tryggt með því að stjórnvöld og seðlabankar heims standi ekki í vegi fyrir því jafnvægi, sem tilgátan segir felast í markaðsöflum, heldur víki til hliðar. Í dag eru peningakerfi einstakra þjóða og heimsins alls í uppnámi – tilgátan reyndist ekki eiga við rök að styðjast.
Það er ólíku til að jafna þar sem eru náttúrulögmál og reglugerðir stjórnvalda í samræmi við beztu þekkingu á hverjum tíma. Fjármálaráðherra taldi íhlutun stjórnvalda í ákvarðanatöku íslenzkra banka vera út úr korti því þar væru fagmenn við stjórn. Þótt þeir hafi aldrei heyrt um tilgátu Samuelsons endurspeglast hún samt í heimsmynd íslenzkra ráðamanna.
Ummæli